عنوان مقاله :

نام شناسی داستان

(شواهدازداستان های احمد محمود و محمود دولت آبادی )

______________________________________________

نام شناسی داستان از بخش های تازۀ علم « نام شناسی » است که به طور عمده به سیاست های نامگذاری نویسنده داستان توجه می کند . از نظر نام شناسی می توان به شخصیّت های یک اثر از زوایای مختلف نگاه کرد. به عنوان مثال می توان به اسم وشخصیّت اثر ، ففط با توجه به نقشی که در داستان به عهده دارد توجّه کرد ویا مشخّصه های معنایی آن را مورد نظر داشت ویا تنها نام شناسی را از نظر اسم خاص، عام ویا ضمیر به کار برد .
اسم هایی که نویسنده برای شخصیّتهای داستانش استفاده می کند، به طورمعمول خنثی واتّفاقی نیست و دارای بار عاطفی واجتماعی ونشان دهندۀ خاستگاه فکری نویسنده است . اسم های داستان در خدمت قشربندی آن هستند واز این رو با مطالعۀ نام شناسی تاریخی داستان می توان تا حدودی به روند فکری جامعه پی برد وتغییرات احتمالی آن را بررسی کرد . مثلاً می توان این نکته را روشن کرد که چرا در دوره ای اسم های خاصّی در جامعه وهمین طور در داستان معمول می شود و درچه شرایطی این اسم ها فراموش می شوند وتغییر شکل می یابند . ۱
دررمان ” مدار صفردرجه ” ، اثر احمد محمود ، اسم هایی، نظیر :نوذر، برزو، اشکبوس ، مهراب و کندرو می بینیم که یادآور نام شخصیّت های شاهنامه فردوسی است .
دررمان “زمین سوخته ” نیز نام ها جلوۀ درخشانی دارند؛ به عنوان مثال نام برادر راوی که به شهادت می رسد، «خالد» است . نام برادر دیگر راوی که شهادت خالد را به چشم خود دیده است « شاهد» است. « باران» نام شخصیّتی با شهامت است که در میدان جنگ به شهادت می رسد. «ننه باران » و«عادل» در بخشی از داستان که مربوط به دستگیری یوسف بیعار واحمدفری است؛ مأمور اجرای عدالت می شوند وآنها را اعدام می کنند .
در بعضی از اسم های این داستان نوعی ظنز ظریف نهفته است که در حقیقت
گامی درجهت آشنازدایی است ؛ به عنوان مثال نام دو نفر معتاد که در قهوه خانۀ مهدی پاپتی هستند، « رستم افندی» و« ناپلئون» است ونام زن چاق کل شعبان « سروجان» . بابا اسمال همۀ گاوهایی را که از تو کوچه جمع کرده است؛ اسم گذاری کرده است. « رجب سیاه » که به گفتۀ بابا اسمال چشم ها وپوزه اش عین چشم ها وپوزۀ رجب حمّال است . « لکاته خانم» گاو ماده زردرنگی است که لک وپیس سفید دارد و « وکیل کرم» ، مثل وکیل کرم است که همیشه موی سپیدش را حنا می بندد و گشادگشاد راه می رود، پیر است واز کارافتاده، امّا هیأتش پرمدّعا است .
در مورد ” کلیدر” چون دولت آبادی فکر می کند نام کامل است ، این نام را برای رمان عظیم خود بر می گزیند؛ نامی که نویسنده درجست وجویش بوده است وتمام آن چیزهایی را که او به طور گسترده وهمه جانبه می خواسته ، می تواند در خود بگنجاند.
نام روستای «زمینج» در رمان “جای خالی سلوچ ” یک اسم خیالی است که ازخود زمین گرفته شده است وبه گفتۀ نویسنده با این «ج» که به آن اضافه شده یک حالت گیرا، مثل چنگک وقلاب دارد: «زمینج» . معیار برای ساختن این کلمه، خود زمین وحالت انسجام وبر نشستن آن درزبان است.
دولت آبادی در مورد نام « ابراو » می گوید:
« این از زمرۀ نامهایی است که مردم به قرینۀ نام اصلی یک شخص می سازند. فکر می کنم اسم اصلی ابراو باید ابراهیم بوده باشد … معمولاً در همه جا، وبیشتر در دهات بچه ها برای همدیگر اسم جعلی می گذارند … بسته به قواره اش ، بسته به خو یش ، بسته به رفتارش ، … هر کسی یک اسم مجازی یا عنوان خاصّی دارد.» مثل عباس در این رمان که بعد از واقعۀ چاه، لقب پشمال می گیرد . ۲
در مورد نام مرگان یکی از شخصیّت های اصلی داستان جای خالی سلوچ ، آمده است : مرگان : مهرگان = میتراگانا، مرگان به فتح میم= میراننده، کشنده شکار . ۳
دولت آبادی در مورد« مرگان » می گوید:
«حقیقت این است که من از دوران بچّگی ، ازمادرم وگاه ازپدرم وجابجا – خیلی کمتر – از دیگران می شنیدم که زنی بوده است به نام مرگان. پدرم که – روانش شاد باد – معتقد بود که مرگان به زبر میم یعنی کشندۀ شکار؛ ودر آغاز این نام خاص که آمیخته با شخصیّت آن زن بود، در ذهن کودکانۀ من ، اثری خاص به جاگذاشته بود ؛ به خصوص که هر وقت مناسبتی در گفت گوها پیش می آمد، در مورد امکانات وتوانایی های زن، مرگان جامع ترین مثال بود» . ۴
« در کلیدر نام ستّار که دهقانان را بر ضدّ ارباب ها هم قسم کرده است، تجّسم بخش انقلابیونی چون ستّار خان است که خواستۀ خود را در احزاب سیاسی نیافته است و دنباله رو روح رمانتیک عصیان عامّه می شود» . ۵
بابقلی یعنی « باباقلی» بندار که بر « تاجران کوچ کننده » اطلاق می شود، جهن، نام سرداری که به جنگ با گل محمّد برمی خیزد، به معنی «جهان ، دنیا» . گل محمّد پسری که به شفاعت حضرت محمّد(ص) به خانواده هدیه شده است، مدیار « محمّد یار» و مارال یا مرار بر وزن قرار، به معنی« آهو » نمونه ای ازنام های به کاررفته در کلیدر هستند که بنا به طبیعت این رمان برگرفته از نام های خطّۀ خراسان هستند . ۶

________________________________________________________

۱ . اخوّت، احمد: دستورزبان داستان، ص ۱۶۷- ۱۶۱٫

۲ . چهل تن، امیرحسین و فریاد، فریدون: ما نیز مردمی هستیم، ص ۱۷۷٫

۳ . دولت آبادی، محمود: جای خالی سلوچ، ص ۹٫

۴ . چهل تن، امیرحسین و فریاد، فریدون: ما نیز مردمی هستیم، ص ۱۴۲٫

۵ . میرعابدینی، حسن: صدسال داستان نویسی ایران، ج ۳، ص ۸۷۸٫

۶ . زنگنه، پری: آوای نامها از ایران زمین ( چاپ دوم، تهران: کتابسرا، ۱۳۷۶)، به ترتیب ص ۱۷۵، ۱۷۶، ۱۷۷، ۱۸۸٫